एकदा सहज मी म्हणाले होते, 'त्याचं आणि माझं मैत्र आहे..' माझी मैत्रिण पटकन मला म्हणाली, 'स्वप्नजा, मराठीची विद्यार्थिनीं ना तू... तुला मैत्री म्हणायचं आहे का...?' "नाही ग मुली, मला मैत्रच म्हणायचं आहे.." त्यावर ती हसत म्हणाली, 'बोला आता नेहमीप्रमाणे वेगळं काहीतरी सांगणार आमची आद्यजा.' आद्यजा हे आरतीताईने दिलेलं नाव..
मी तिचा हात हातात घेत म्हणाले, 'सखी मैत्री होत असते, ठरवावी लागत नाही.. मैत्र हे सहानुभावाने आत उतरत असतं. ज्ञानेश्वर माऊली म्हणतात ना.. 'भूता परस्परे जडो मैत्र जीवांचे...' ते माझं मैत्र..! मैत्री आणि मैत्र यात फरक आहे थोडा वेलांटीचा.. पण यातला गाभा समजून घेतला न आपल्यासारखे आपणच सुखी....
मैत्री दोन सम विचारी, समान आवडीनिवडी, सहवास, एखाद्याचा आपल्यावर पडत असलेला प्रभाव... यामुळे होत असते. पण मैत्र एकमेकांच्या जवळ जसेजसे जाऊ तसतसं फुलतं, बहरतं... हे फुलणं ना सखे, जाणिवेच्या पल्याड असतं...
असतं ते केवळ संवेदन.. शब्दांच्या पलिकडे असणारं.. त्यासाठी रोज भेटायची गरज नसते, असते फक्त एकरुप व्हायची गरज... मी लिहिलेल्या एखाद्या शब्दांतून माझ्या मनातील खळबळ, वेदना ओळखते ते माझं मैत्र.. यात परत स्त्री-पुरुष अशी गल्लत करायची नाही.
पांचालीच्या मनातील द्वंद ओळखून तिला अबोल मदत करणारा कान्हा.. हे त्याचं मैत्र... सुदामाने काही मागितले नाही, द्वारकाधीशांनी काही दिलं नाही... पण सुदामाला सार मिळालं... हे त्याचं मैत्र. हे अस मैत्र आपल्या आसपास असलं ना की आपण चिंतामुक्त असतो...
हे स्त्रीया.. स्त्रियांच्यातील.. स्त्री-पुरुष किंवा पुरुष-पुरुष अस लेबल लावलेलं नसतंच मुळी..जो कोणी मैत्रभावाने आपल्या हृदयाशी जोडला जातो तेव्हाच होतं ते मैत्र. जनाला मदत करणारा, तुकोबांची गाथा परत करणारा.. चोखोबांची गुरु रिखणारा, नाथांच्या घरी कावड वाहणारा, पुंडलिकासाठी अठ्ठावीस युगे वीटेवर उभा राहणारा..
सखी, त्याच्याजवळ मैत्रभावाने कोण कोण गेलं तो त्यांचा झाला.. साध्याच शब्दात बोलूया की... मैत्र म्हणजे एकरुपता. जिथे शब्देविण संवाद असतो ते मैत्र. 'मां'चा फोनवर आलेला वेगळा आवाज ऐकून कासावीस होणारी माझी लेक... हे तिचं आणि माझं मैत्र...!
ती माझी घट्ट मैत्रिण आहे, असं म्हणण्यापेक्षा तिचं अन् माझं हृदयस्थ मैत्र आहे अस म्हणूयात न..! ज्ञानदेव म्हणतात, असं मैत्र विश्वात व्हावं. हा मैत्रभाव सहजासहजी निर्माण व्हायचा नाहीचं, पण अवघडही नाही.
आपण आपल्या परीने प्रयत्न करुन आपल्या भोवतालच्या परिघात का होईना, मैत्रभाव निर्माण करायला हवा, त्यासाठी मनाला सतत समजवायला हवं, कुणाचा मत्सर, द्वेष, ईर्षा, वैर, कुणाकुणाच्या माघारी बोलणं करु नकोस.
सखी, हे ह्यातलं थोडसं आपल्याला जमलं तरी आपण मैत्र या शब्दाच्या जवळ जाऊ शकू.. कळलं...! ती मला मिठी मारत म्हणाली, यार हे लईच भारीय... तुझं माझं मैत्र असंच अखंड राहू दे... आमेन..! असं म्हणत मी तिच्या पाठीवर थोपटत राहिले.
- स्वप्नजा घाटगे (कोल्हापूर)
